De legendarische saxsolo van Paul Gonsalves

Hoe een euforische saxsolo van Paul Gonsalves een nieuwe impuls gaf aan de carrière van Duke Ellington.

Halverwege de jaren vijftig lijkt het tijdperk dat men naar ballrooms gaat om de jitterbug te dansen op de muziek van Benny Goodman of Count Basie, voorgoed voorbij.

Sinds de swing era is er veel veranderd. Big bands zijn te duur en gaan over de kop. Niet alleen de rock ‘n roll wordt razend populair, ook moderne jazzstijlen zoals bebop en cooljazz trekken een nieuw en jong publiek aan. Swingmuziek raakt steeds verder op de achtergrond.

Ook de populariteit van Duke Ellington heeft daaronder te lijden. Hoewel de pianist, componist en bandleider destijds werd beschouwd als één van de allergrootsten in de jazz, als zelfs een man met zijn statuur het moeilij kheeft, zegt dat wel iets.

Newport Jazz Festival

Duke Ellington stond in 1956 geboekt op het Newport Jazz Festival. Een groot buitenpodium in een schitterend park vlakbij de zee, in Rhode Island — een steenrijke badplaats op zo’n drie uur rijden van New York.

Vandaag de dag is het één van de grootste en meest prestigieuze jazzfestivals ter wereld, maar in 1956 is het festival nog betrekkelijk nieuw. Er is nog weinig publiek en alles gaat nog redelijk knullig, met kraampjes en houten stoeltjes.

Er komen die dag zevenduizend jazzliefhebbers, maar festival-organisator George Wein is bang dat hij zijn begroting niet sluitend krijgt. Hij kan zich ook geen al te grote risico’s veroorloven.

Het optreden van Duke Ellington in het Freebody Park verloopt in eerste instantie buitengewoon rommelig. Het is not happening en iedereen heeft de pest in. In de pauze van zijn concert ziet Ellington een deel van het festivalpubliek afdruipen richting de parkeerplaatsen. Hij besluit – voor het eerst in zijn leven – een peptalk te houden voor zijn orkest.

Dan begint The Duke aan de tweede set en ondanks het feit dat er nog vier orkestleden ontbreken, roept hij zijn oude compositie Diminuendo and Crescendo in Blue af. Halverwege het stuk stapt tenorsaxofonist Paul Gonsalves naar voren.

Wie is Paul Gonsalves?

Vrijwel het volledige artistieke leven van saxofonist Paul Gonsalves (1920-1974) staat in het teken van Duke Ellington, bij wie hij meer dan dertig jaar in het orkest zat. Ook alcohol en drugs vormen een rode draad, maar daar hebben we het nu niet over.

Zoals elke grootmeester van de saxofoon, heeft Gonsalves een onmiskenbaar eigen stijl. Hij speelt vaak extravagant, neemt veel risico’s en bedenkt de ene na de andere harmonische spitsvondigheid.

Zijn geluid is zijdezacht en robuust tegelijk. Zijn frasering is modern en swingend tegelijk. Hij heeft de timing van een stoomboot uit de Mississippi. Een swing-saxofonist die het midden houdt tussen Ben Webster, Lester Young en Coleman Hawkins: het verleidelijke van Big Ben, het sierlijke van The Prez, de harmonische lenigheid van Bean.

Zijn spel doet denken aan Don Byas, die wellicht wat meer spierballen liet zien. Net zoals Wardell Gray was Gonsalves een onderschatte geweldenaar.

Paul Gonsalves

Saxsolo

Wanneer Gonsalves een saxsolo krijgt op 7 juli 1956 tijdens het Newport Jazz Festival, heeft hij het heilige vuur.

Tijdens de solo schreeuwt Ellington hem opgewonden toe vanaf zijn pianokruk. Ook drummer Sam Woodyard heeft er zin in en gooit af en toe wat olie op het vuur. Gonsalves swingt als de brandweer en weet gewoon niet van ophouden.

Zijn magistrale, onweerstaanbare swing groeit uit tot totale euforie. Langzaam wordt de kokende swing opgepikt door het ietwat verraste publiek, dat tot op dat moment nog keurig in stoeltjes zit te luisteren.

Dan, in het zevende chorus, gebeurt het. Een hoogblonde dame in het publiek staat op en begint te dansen

Niet een béétje. Ze danst zó aanstekelijk dat mensen massaal opstaan om naar haar te kijken. Het publiek begint te schreeuwen.

Ook anderen beginnen te dansen en binnen no-time verandert het publiek in een wilde, onoverzichtelijke dolle boel. En die Gonsalves maar spelen! De pleuris breekt uit.

Pleuris

Jazzjournalist Leonard Feather was erbij en schreef in Down Beat Magazine zijn getuigenverslag:

‘Here and there in the reduced, but still multitudinous crowd, a couple got up and started jitterbugging. Within minutes, the whole of Freedom Park was transformed as if struck by a thunderbolt … hundreds of spectators climbed up on their chairs to see the action; the band built the magnificent arrangement to its perennial peak and the crowd, spent, sat limply wondering what could follow this.’

Het hek is van de dam. Organisator George Wein is bang dat er rellen uitbreken en maant Ellington te stoppen. Maar ook hij weet van geen ophouden

Gonsalves speelt in totaal maar liefst 27 rondjes. Uiteindelijk dirigeert Ellington de avond naar een kokende climax en het orkest krijgt een minutenlang durende ovatie.

In deze YouTube filmpjes wordt het verhaal nog eens verteld.

Epiloog

Wie erbij was, heeft het er nóg over. Een onvergetelijk concert, dat breed wordt uitgemeten in de krant. Ellington is weer een superster.

Het album Ellington at Newport wordt één van zijn grootste successen. Een paar weken later prijkt het gedistingeerde hoofd van Ellington op de cover van Time Magazine.

Na het succes in Newport werd Diminuendo and Crescendo in Blue vaak op verzoek gespeeld en op verzoek zou Gonsalves zijn solo nog heel vaak spelen, soms wel tot zeventig (!) chorussen!

tom beek (c) hans reitzema

Tom Beek, saxofonist, tekstschrijver, webdesigner en fotograaf. Onregelmatig op Twitter en Instagram. Eindredacteur Jazz Bulletin. Nerd/helpdesk/detective. Gek op jazz, koffie en camera's. Ruikt aan boeken.

Plaats een reactie